CBAM Nedir, Neden Önemli?

AB’nin Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (CBAM), karbon kaçağını önlemek ve Avrupa Yeşil Mutabakatı hedeflerine ulaşmak için oluşturulmuş bir ticaret politikası aracıdır.

Temel amaç, AB dışında üretilen malların karbon içeriğini fiyatlandırarak, AB içi üreticilerin rekabet dezavantajına uğramasını önlemektir.

Bu düzenleme, Türkiye gibi AB’ye ihracat yapan ülkeler için ciddi dönüşüm baskıları yaratmaktadır.

1. Kimleri Etkiliyor?

CBAM başlangıçta aşağıdaki sektörlerle sınırlı olarak uygulanmaktadır:

• Demir-çelik
• Alüminyum
• Çimento
• Gübre
• Elektrik
• Hidrojen

Bu sektörlerde faaliyet gösteren ve AB’ye doğrudan ya da dolaylı ihracat yapan her firma bu düzenlemeden etkilenmektedir.
Örneğin, bir Türk çelik üreticisi doğrudan AB’ye ürün satmasa bile, ürünü bir başka üretici aracılığıyla AB’ye gidiyorsa CBAM kapsamında değerlendirilecektir.

2. Nasıl İşleyecek? (Geçiş Dönemi ve Sonrası)

• 2023–2025 (Geçiş Dönemi):
  
  • Firmalardan sadece emisyon raporlaması talep edilecek.
  • Bu dönemde herhangi bir mali ödeme yok; ancak raporlama kalitesi gelecekteki mali yükü belirleyecek.
• 2026 ve sonrası:
  
  • AB’ye ihracat yapan firmalar, ürünlerinin içerdiği karbon emisyonuna karşılık gelen CBAM sertifikaları satın almak zorunda kalacak.
  • Bu maliyet, AB Emisyon Ticaret Sistemi’ndeki (EU-ETS) karbon fiyatlarına göre belirlenecek.

3. Türkiye’de Mevzuat Uyum Durumu

Türkiye’de henüz AB’deki gibi bir ulusal karbon fiyatlandırma mekanizması (ETS) bulunmamaktadır.

Ancak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı 2024–2026 arasında devreye girmesi planlanan Ulusal Emisyon Ticaret Sistemi için hazırlıklarını sürdürmektedir.

Bu geçiş, CBAM kapsamındaki sektörlerde faaliyet gösteren firmalar için karbon hesaplama ve raporlama zorunluluğunu öne çekmektedir.

4. Enerji Yoğun Sektörler İçin Ne Anlama Geliyor?

Bu sektörlerde faaliyet gösteren firmalar şunları yapmak zorundadır:

• Ürün bazlı karbon ayak izi hesaplaması (birim ton başına CO₂e)
• Hammaddenin karbon içeriğinin takibi
• Üretim süreçlerinin emisyon faktörlerine göre modellenmesi
• Girdi tedarikçilerinden karbon verisi talebi
• CBAM raporlamasını yapacak insan kaynağı ve yazılım altyapısı kurulumu

Özellikle çimento, alüminyum ve çelik gibi sektörlerde karbon yoğunluğu yüksek olduğundan mali yük ciddi boyutlara ulaşabilir.

5. Stratejik Uyumu Nasıl Sağlamalı?

• GHG Protocol veya ISO 14064-1 üzerinden doğrulanabilir emisyon hesaplaması yapılmalı.
• CBAM raporları için “ürün bazlı” karbon yoğunluk tabloları oluşturulmalı.
• Veri yönetimi dijitalleştirilmeli, Excel’den çıkılmalı.
• Tedarik zinciriyle karbon veri paylaşımı standartlaştırılmalı.
• Türkiye ETS’sine uyum için geçiş planı hazırlanmalı.

6. Ne Kadar Maliyet Getirir?

AB ETS fiyatları şu anda ton başına 60–90 EUR arasında değişmektedir. Birim ürün başına ortalama emisyon faktörü ile çarpıldığında ürün bazlı CBAM maliyeti hesaplanabilir.

Bu maliyetin ihracat fiyatına yansıtılması zordur; çünkü Avrupa pazarı giderek “karbonsuz ürüne prim” verme yönünde ilerliyor.

Sonuç

CBAM, enerji yoğun sektörler için bir dış ticaret düzenlemesi olmanın ötesinde dijital altyapı, karbon yönetimi ve üretim verimliliği konularında da bir dönüşüm zorunluluğu yaratmaktadır. Önümüzdeki iki yıl, firmaların veri toplama, doğrulama ve stratejik pozisyon alma bakımından kritik olacaktır.

S4A olarak, CBAM’a uyum için sektör bazlı danışmanlık, karbon hesaplama desteği ve AB regülasyon takibi hizmetleri sunmaktayız.