TERİMLER SÖZLÜĞÜ

A
Tanım: Standartlarda yer alan uygulama rehberleri ve yorumlayıcı bölümlerdir.
Kapsam: GRI, ESRS
Türkçe Notu: Metin içinde italik veya alt başlık olarak gösterilir.
Uygulama Notu: GRI 3-3 gösterge açıklamasında süreç detaylarına dair notlar sunulur.”
Tanım: Doğal afetlerin kurumsal faaliyetler üzerindeki etkisine dair risk türüdür.
Kapsam: ESRS 2, TCFD
Türkçe Notu: Fiziksel risk olarak da geçer; iklim riskleriyle ilişkilidir.
Uygulama Notu: Deprem riski taşıyan üretim tesisleri için yapı denetim süreçlerinin rapora dâhil edilmesi.
Tanım: Bir kuruluşun çevresel kaynak tüketimi ve atık üretimini nicel olarak gösteren hesaplamalardır.
Kapsam: GRI 305, 303, 306; TSRS E1
Türkçe Notu: ‘Footprint’ yerine ‘ayak izi’ kullanılır.
Uygulama Notu: 2023 yılında karbon ayak izi 450 ton CO₂, su ayak izi 4.2 milyon litre olarak ölçülmüştür.”
Tanım: Bir ekosistemdeki bitki, hayvan ve mikroorganizma çeşitliliğidir.
Kapsam: GRI 304, ESRS E4
Türkçe Notu: ‘Biyolojik çeşitlilik’ eş anlamlısıdır.
Uygulama Notu: Madencilik şirketinin doğal yaşam üzerindeki etkilerini raporlaması gerekir.”
Tanım: Sürdürülebilir kalkınmanın nesiller arası sorumluluğa dayalı klasik tanımıdır.
Kapsam: Brundtland Raporu (1987)
Türkçe Notu: Akademik metinlerde doğrudan kullanılabilir.
Uygulama Notu: ‘Bugünün ihtiyaçlarını, gelecek kuşakların ihtiyaçlarını tehlikeye atmadan karşılamak’ ifadesiyle tanımlanır.”
Tanım: Karbon Saydamlık Projesi, çevresel veri açıklamaları için global platformdur.
Kapsam: CDP Worldwide
Türkçe Notu: Eskiden ‘Carbon Disclosure Project’ olarak anılırdı.
Uygulama Notu: Şirketler CDP aracılığıyla iklim verilerini yatırımcılara açıklar.”
Tanım: Çalışanların farklılıklarına değer veren ve eşit katılım sağlayan kurumsal kültür yaklaşımıdır.
Kapsam: GRI 405, ESRS S1
Türkçe Notu: İngilizce kısaltması D&I yerine açık Türkçe karşılık önerilir.
Uygulama Notu: Kadın, engelli ve farklı etnik kökenli çalışan oranları birlikte raporlanabilir.”
Tanım: Bir kuruluşun çevresel sorumluluklarını yönetme çerçevesidir.
Kapsam: ISO 14001
Türkçe Notu: Çevresel riskleri sistematik olarak izlemek için tasarlanır.
Uygulama Notu: Atık su kontrol protokolleri çevre yönetim sistemine dâhildir.”
Tanım: Bir faaliyetin çevre üzerinde doğrudan ya da dolaylı oluşturduğu pozitif ya da negatif etkidir.
Kapsam: GRI, TSRS, ISO 14001
Türkçe Notu: Sıklıkla ‘etki temelli önemlilik’le birlikte kullanılır.
Uygulama Notu: Kimyasal atıkların su kaynaklarına etkisi çevresel etki kapsamında değerlendirilir.”
Tanım: Kuruluşun hem etkilerini hem de bu etkilerin finansal sonuçlarını birlikte raporlamasıdır.
Kapsam: GRI, ESRS, TSRS
Türkçe Notu: Bazı kaynaklar ‘ikili önemlilik’ de der.
Uygulama Notu: Bir çevresel risk hem toplum sağlığını hem de maliyetleri etkiliyorsa çifte önemlidir.”
Tanım: Bağımsız bir tarafça raporlanan verilerin güvenilirliğinin teyidi sürecidir.
Kapsam: ISAE 3000, ISO 17029
Türkçe Notu: ‘Assurance’ için önerilen Türkçe karşılıktır.
Uygulama Notu: Sürdürülebilirlik raporu sınırlı doğrulama sürecinden geçirildi.”
Tanım: Belirli bir faaliyet sonucu ortaya çıkan emisyonun ölçü birimi başına oranıdır.
Kapsam: GHG Protocol
Türkçe Notu: Birimi genellikle kg CO₂e/kWh şeklindedir.
Uygulama Notu: Elektrik tüketimi için ulusal emisyon faktörü kullanıldı.”
Tanım: Enerji tüketimini azaltırken aynı çıktıyı sağlama becerisidir.
Kapsam: GRI 302, ESRS E1
Türkçe Notu: Enerji yoğunluğu göstergeleriyle ölçülür.
Uygulama Notu: LED dönüşümü sayesinde %40 daha az enerji harcandı.”
Tanım: Şirketin çevre ve topluma etkilerinin önem derecesine göre belirlenmesi.
Kapsam: GRI 3-1, ESRS
Türkçe Notu: GRI içinde temel önemlilik yaklaşımıdır.
Uygulama Notu: Su kıtlığı olan bölgede yüksek su kullanımı etki temelli önemli olabilir.”
Tanım: Etkinin şirketin değer, performans ya da risk profili üzerinde yaratacağı etkidir.
Kapsam: TSRS, IFRS
Türkçe Notu: TSRS’in temel önemlilik biçimidir.
Uygulama Notu: Karbon vergileri nedeniyle artan maliyetler finansal önemlilik taşır.”
Tanım: İklim politikaları, teknolojik değişim ve piyasa adaptasyonu kaynaklı risklerdir.
Kapsam: TCFD, ESRS E1
Türkçe Notu: Fiziksel riskin tamamlayıcısıdır.
Uygulama Notu: Karbon fiyatlandırmasına geçişle üretim maliyetleri arttı.”
Tanım: Kurumsal sera gazı hesaplamaları için küresel referans metodolojidir.
Kapsam: WRI/WBCSD, ISO 14064
Türkçe Notu: GHG yerine ‘sera gazı protokolü’ de yazılabilir.
Uygulama Notu: Kapsam 1, 2 ve 3 emisyonları tanımlar.”
Tanım: Şirketin sürdürülebilirlik iddialarının gerçeği yansıtmadığı durumlardır.
Kapsam: Tüketici Kanunları, AB Taksonomisi
Türkçe Notu: Yeşil badana, aldatıcı yeşil iletişim olarak da çevrilir.
Uygulama Notu: Sertifikasız ürünleri çevre dostu olarak tanıtmak.”
Tanım: Global Reporting Initiative – sürdürülebilirlik raporlaması için en yaygın standarttır.
Kapsam: GRI Standards
Türkçe Notu: GRI olarak kullanımı yaygındır.
Uygulama Notu: GRI 305, emisyonların ölçülmesi için önerilen göstergeleri içerir.”
Tanım: Emisyonlarla ilgili göstergeleri içeren standarttır.
Kapsam: GRI 305
Türkçe Notu: TSRS E1 ile de örtüşür.
Uygulama Notu: 305-1 doğrudan emisyonlar, 305-2 dolaylı emisyonlar içindir.”
Tanım: Kurumsal sera gazı hesaplamaları için uluslararası standarttır.
Kapsam: ISO
Türkçe Notu: GHG ile paraleldir.
Uygulama Notu: Şirket emisyonlarını ISO 14064-1’e göre raporladı.”
Tanım: Fiziksel veya geçiş temelli iklim olaylarının finansal etkisidir.
Kapsam: TCFD, ESRS
Türkçe Notu: Risk yönetimi kapsamında değerlendirilir.
Uygulama Notu: Kuraklık nedeniyle tarımsal üretimin düşmesi.”
Tanım: Çalışanların sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışma hakkına yönelik uygulamalardır.
Kapsam: GRI 403, ESRS S1
Türkçe Notu: İSG kısaltmasıyla yer alır.
Uygulama Notu: İş kazası oranları ve önleyici eğitimler bu başlıkta raporlanır.”
Tanım: Kuruluşun doğrudan kontrolündeki kaynaklardan kaynaklanan emisyonlardır.
Kapsam: GHG Protocol, TSRS E1
Türkçe Notu: Scope 1 yerine ‘Kapsam 1’ kullanılmalı.
Uygulama Notu: Tesisin doğalgaz kullanımıyla oluşan emisyonlar.”
Tanım: Satın alınan elektrik veya ısı gibi dolaylı enerji kaynaklı emisyonlardır.
Kapsam: GHG Protocol, TSRS E1
Türkçe Notu: Scope 2 yerine ‘Kapsam 2’ kullanılmalı.
Uygulama Notu: Şirketin elektrik tüketiminden kaynaklanan emisyonlar.”
Tanım: Tedarik zinciri ve ürün kullanımı gibi dolaylı kaynaklardan oluşan emisyonlar.
Kapsam: GHG Protocol, TSRS E1
Türkçe Notu: Ölçülmesi en zor kapsamdır.
Uygulama Notu: Satın alınan hammaddelerin üretim sürecindeki emisyonlar.”
Tanım: Bir kurumun faaliyetleri sonucu doğrudan ve dolaylı emisyonların toplamı.
Kapsam: GHG Protocol, TSRS E1
Türkçe Notu: ‘CO₂ eşdeğeri’ (CO₂e) birimle birlikte kullanılmalı.
Uygulama Notu: Elektrik, yakıt ve taşımacılıktan kaynaklanan emisyonların toplamı 340 ton CO₂e’dir.”
Tanım: Net emisyon miktarının sıfır olduğu durum.
Kapsam: SBTi, ISO 14068
Türkçe Notu: Offset (dengeleme) mekanizmalarıyla sağlanabilir.
Uygulama Notu: Güneş enerjisi ve karbon kredisiyle net sıfır hedefi sağlandı.”
Tanım: Şirketlerin toplumsal fayda yaratma odaklı stratejileri.
Kapsam: ISO 26000, GRI
Türkçe Notu: ESG ile karıştırılmamalıdır.
Uygulama Notu: Yerel okullara destek projeleri KSS örneğidir.”
Tanım: Birden fazla faaliyetin zamanla yarattığı birleşik çevresel etki.
Kapsam: ÇED Yönetmelikleri
Türkçe Notu: Özellikle enerji ve maden projelerinde dikkate alınır.
Uygulama Notu: Bölgedeki iki barajın birlikte yarattığı ekosistem stresi.”
Tanım: Bir ürün veya hizmetin yaşam süresi boyunca çevresel etkilerinin ölçümüdür.
Kapsam: ISO 14040, 14044
Türkçe Notu: ‘Yaşam döngüsü analizi’ veya LCA birlikte kullanılabilir.
Uygulama Notu: Bir plastik şişenin üretimden atığa tüm çevresel etkilerinin hesaplanması.”
Tanım: Kuruluşun faaliyetlerinin geçerli yasal düzenlemelere uygunluğudur.
Kapsam: GRI 2-27, ESRS GOV
Türkçe Notu: Uyum göstergeleriyle izlenir.
Uygulama Notu: Atık su standartlarını ihlal eden şirket cezai yaptırımla karşılaştı.”
Tanım: Sera gazı emisyonlarının mümkün olduğunca azaltılması ve kalan kısmın dengelenmesi hedefidir.
Kapsam: SBTi, TSRS
Türkçe Notu: ‘Net zero’ yerine ‘Net sıfır’ Türkçesi önerilir.
Uygulama Notu: 2030’a kadar %90 azaltım, kalan %10’un orman yatırımıyla dengelenmesi.”
Tanım: Çok uluslu şirketler için sorumlu iş yapma ilkelerini tanımlar.
Kapsam: OECD
Türkçe Notu: İnsan hakları, çevre, yolsuzlukla mücadele başlıklarını içerir.
Uygulama Notu: Şirket, OECD tavsiyelerine uygun tedarikçi seçimi yaptı.”
Tanım: Paydaş beklentileri ve finansal etkiler ışığında önceliklendirme aracıdır.
Kapsam: GRI 3, ESRS 1
Türkçe Notu: X-Y düzlemli grafikle sunulur.
Uygulama Notu: İklim değişikliği ve iş sağlığı yüksek önemlilikte yer aldı.”
Tanım: Kuruluşun kararlarından doğrudan veya dolaylı etkilenen kişi, grup veya kuruluşlardır.
Kapsam: GRI 2, ESRS 1
Türkçe Notu: İç (çalışan) ve dış (tedarikçi, STK) ayrımı yapılabilir.
Uygulama Notu: Tedarikçiler, yerel halk ve çalışanlar örnek paydaşlardır.”
Tanım: Paydaş görüşlerinin raporlama sürecine sistematik biçimde dâhil edilmesidir.
Kapsam: GRI 2-29, ESRS 2
Türkçe Notu: Stratejik önceliklendirme için önemlidir.
Uygulama Notu: Yıllık paydaş toplantıları ve online anketlerle veri toplanması.”
Tanım: Sürdürülebilirlik raporlarının hangi aralıklarla yayımlandığını belirtir.
Kapsam: GRI 1, TSRS
Türkçe Notu: Genellikle yıllık veya iki yıllık olur.
Uygulama Notu: 2022 ve 2024 yıllarında raporlama yapılmıştır.”
Tanım: Bir kuruluşun tüm emisyon kaynaklarını belgeleyen kapsamlı dökümandır.
Kapsam: GHG Protocol, ISO 14064
Türkçe Notu: Yıllık olarak güncellenmesi önerilir.
Uygulama Notu: 2022 sera gazı envanteri, toplam 612 ton CO₂e içermektedir.”
Tanım: Birleşmiş Milletler’in belirlediği 17 küresel hedefi tanımlar.
Kapsam: UN SDGs
Türkçe Notu: SKA kısaltması Türkçede yaygındır.
Uygulama Notu: Cinsiyet eşitliği (SKA-5), iklim eylemi (SKA-13) gibi hedefler.”
Tanım: AB’nin ithal ürünlerde gömülü karbonu fiyatlamayı hedefleyen düzenlemesidir.
Kapsam: AB ETS, CBAM
Türkçe Notu: CBAM yerine Türkçe adı kullanılmalıdır.
Uygulama Notu: Demir-çelik ithalatı için karbon bildirim zorunluluğu getirdi.”
Tanım: Bir faaliyetin çalışanlar, toplum ve insan hakları üzerindeki etkileridir.
Kapsam: GRI 401–413, ESRS S1–S4
Türkçe Notu: Etki temelli raporlamada temel unsurdur.
Uygulama Notu: Fabrika açılışıyla yerel istihdamın %25 artması.”
Tanım: ESG kriterleriyle uyumlu yatırım ve fonlama stratejileri.
Kapsam: EU Taxonomy, TSRS
Türkçe Notu: Yeşil tahvil, sürdürülebilir kredi gibi araçları kapsar.
Uygulama Notu: Enerji verimli bina projesi yeşil krediyle finanse edildi.”
Tanım: Tedarikçilerden kaynaklanan ESG riskleridir.
Kapsam: GRI 308, 414; ESRS S2
Türkçe Notu: İnsan hakları, çevre ve uyum temelli olabilir.
Uygulama Notu: Alt tedarikçide çocuk işçi çalıştırılması.”
Tanım: Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları; KGK tarafından yayımlanmıştır.
Kapsam: KGK, IFRS TFRS S1/S2
Türkçe Notu: ESRS’in Türkçeleştirilmiş ve uyarlanmış halidir.
Uygulama Notu: BIST şirketleri için 2024’ten itibaren zorunludur.”
Tanım: Kullanıldıkça azalan ve yenilenmesi zor olan kaynaklardır.
Kapsam: GRI 301, ESRS E5
Türkçe Notu: Yenilenebilir kaynaklardan ayrılır.
Uygulama Notu: Lityum, kömür gibi rezervleri sınırlı hammaddeler.”
Tanım: Raporlanan bilgilerin güvenilir, tutarlı ve izlenebilir olması.
Kapsam: GRI 2-5, ISAE 3000
Türkçe Notu: Güvence süreçleriyle desteklenir.
Uygulama Notu: Enerji tüketimi verileri sayaç loglarıyla karşılaştırıldı.”
Tanım: Kurumların çevresel etkilerini azaltma odaklı yeniden yapılanmasıdır.
Kapsam: AB Yeşil Mutabakatı
Türkçe Notu: Sadece teknik değil kültürel dönüşüm sürecidir.
Uygulama Notu: KOBİ’ler üretim süreçlerini karbon ayak izi odaklı revize etti.”
Tanım: Şirketlerin karar alma, şeffaflık ve hesap verebilirlik mekanizmalarıdır.
Kapsam: GRI 2, ESRS GOV
Türkçe Notu: Göstergelerle ölçülebilir hale getirilmiştir.
Uygulama Notu: Etik kurulların varlığı, CEO ücret politikası raporlanır.”
Tanım: Yasal düzenlemelerle belirli kurumlar için raporlama zorunluluğudur.
Kapsam: TSRS, AB CSRD
Türkçe Notu: Gönüllü raporlamadan ayrılır.
Uygulama Notu: Borsa şirketleri için 2024 sonrası sürdürülebilirlik raporu zorunludur.”