Neden Cinsiyet Verisi?

Sürdürülebilirlik raporlaması yalnızca çevresel etkiyi değil, aynı zamanda bir kurumun toplumsal etkisini de görünür kılmayı amaçlar. Bu bağlamda cinsiyet temelli eşitsizlik, özellikle iş gücü dağılımı, ücret farkı ve fırsatlara erişim gibi alanlarda kurumların sorumluluğunu sorgulayan başlıca göstergelerden biridir.

Küresel standartlar ve düzenlemeler de bu alana açık biçimde yer vermektedir:

• GRI 405 (Diversity and Equal Opportunity) standardı, yönetim kadrosu ve genel çalışan düzeyinde yaş, cinsiyet, azınlık kimliği gibi kırılımları talep eder.
• ESRS altında cinsiyet ayrımcılığına dair politika ve performans göstergeleri zorunlu tutulur.
• TSRS, fırsat eşitliği, ücret şeffaflığı ve çeşitlilik metriklerini finansal önemlilik içinde değerlendirmeye açar.

1. Temel Göstergeler Nelerdir?

Cinsiyet temelli eşitsizlik ölçümünde kullanılabilecek başlıca göstergeler şunlardır:

Gösterge	Açıklama
Kadın/Erkek Çalışan Oranı	Genel personel içindeki dağılım
Kadın Yönetici Oranı	Müdür ve üstü kadrolarda kadın temsil oranı
Cinsiyete Göre Ücret Ortalaması	Eşdeğer pozisyonlar için ortalama maaş karşılaştırması
İşe Alımda Cinsiyet Dağılımı	Son 12 ayda alınan kadın ve erkek çalışan oranı
Doğum İzni Kullanımı	Kadın ve erkek çalışanların izin oranları
Cinsiyet Temelli Ayrımcılık Bildirimleri	İç denetim, etik hat vb. mekanizmalara gelen kayıtlı bildirimler

Örnek: Bir üretim firması sürdürülebilirlik raporunda şu şekilde bir tablo sunabilir:

Gösterge	2022	2023	Değişim (%)
Kadın/Erkek Oranı (Toplam)	%28 / %72	%32 / %68	+14% kadın
Kadın Yönetici Oranı	%15	%22	+7 puan
Ortalama Ücret Farkı (Erkek-Kadın)	1,10	1,05	%5 kapanma

Bu tabloyu anlatısal içerikle desteklemek, örneğin kadın mühendis işe alım programı ya da yönetici yetiştirme süreciyle ilişkilendirmek etkiyi daha görünür kılar.

2. Küçük Ölçekli Kurumlar için Pratik Yaklaşımlar

KOBİ’ler ya da henüz veri altyapısını kurmamış kurumlar için sayısal göstergeler yerine aşağıdaki gibi anlatısal sunumlar da geçerli olabilir:

• “2023 yılında işe alınan 14 çalışanın 7’si kadın; 2 kadın çalışanımız yönetici pozisyonuna yükselmiştir.”
• “Eğitim programlarımızda kadın katılım oranını %50’nin üstünde tutmaya çalışıyoruz.”
• “Kadın çalışanlarımıza doğum sonrası esnek çalışma saatleri sunulmaktadır.”

Bu tür ifadeler, izleme ve ilerleme niyeti ortaya koyduğu sürece, ilk yıllarda kurumsal yaklaşımın beyanı olarak kabul edilebilir.

3. Hassas Veriler ve Gizlilik: Ne Yapmalı?

Cinsiyet verisi genellikle kolay erişilen bir veri gibi düşünülse de; çalışan sayısı çok düşük olan işletmelerde, özellikle yaş, etnik kimlik, engellilik gibi diğer eşitsizlik göstergeleriyle birleştirildiğinde anonimlik riski doğabilir.

Öneri: 10 kişinin altında örneklem içeren kırılım verileri sayısal değil, aralık bazlı ya da yalnızca yüzdesel ifade ile sunulmalıdır.

Ayrıca, işyeri içinde cinsiyet temelli şiddet veya taciz bildirimleri gibi çok hassas veriler için yalnızca prosedürlerin varlığı, eğer varsa eğitim sayıları, politika belgeleri referans verilerek açıklanabilir.

4. Standartlara Uyumlu Şekilde Sunum Örnekleri

GRI Uyumu:

• GRI 405, 2 temel tablo talep eder:
  • Yönetici pozisyonlar dahil olmak üzere tüm çalışanlar için yaş ve cinsiyet kırılımı
  • Cinsiyet bazında ücret karşılaştırmaları
• Bu tablo, kurumsal rapora ek olarak GRI içerik dizini tablosu ile birlikte sunulur.

ESRS / TSRS Uyumu:

• Çeşitlilik ve kapsayıcılık politikası var mı?
• Cinsiyete dayalı ayrımcılık riski tanımlandı mı?
• Somut iyileşme hedefi kondu mu?
• Soruları yanıtlayan kısa anlatımlar ve örnek göstergelerle desteklenmiş yapı öne çıkar.

5. Kapsayıcılığı Genişletmek: Cinsiyetin Ötesi

Raporda yalnızca kadın/erkek oranı sunmak, günümüz çeşitlilik anlayışı için artık yeterli değildir.

Kuruluşların daha kapsayıcı bir dil ve veri yaklaşımı benimsemesi önerilir:

• “Toplumsal cinsiyet kimliği” kavramı üzerinden veri toplama (eğer yasal ve etik olarak uygunsa)
• Engelli çalışan oranı
• Göçmen/mülteci çalışan sayısı
• Etnik veya kültürel çeşitlilik göstergeleri

Bu tür göstergeler yasal ve kültürel bağlamda dikkatli biçimde ele alınmalı, çalışan gizliliği temel ilke olarak korunmalıdır.

Sonuç: Saymak Yetmez, Anlatmak ve Taahhüt Etmek Gerekir

Toplumsal cinsiyet verisinin sürdürülebilirlik raporlamasına dahil edilmesi, yalnızca nicel tablolarla değil, kurumsal farkındalık ve ilerleme taahhüdüyle anlam kazanır. Kurumlar için temel ilke şudur:

“Ne ölçebiliyorsan açıkla; neyi ölçemiyorsan, nedenini ve planını açıkla.”

S4A olarak, eşitlik temelli veri toplama, raporlama ve politika oluşturma süreçlerinde kurumlara özel çözümler ve rehberlik desteği sunmaktayız.