Politika Notu: Çifte Önemlilik (Double Materiality)
Nedir, Ne Değildir?

Sürdürülebilirlik raporlaması artık yalnızca şirketlerin yatırımcılara yönelik açıklamalarıyla sınırlı değil; çevresel ve toplumsal etkilerin bütüncül olarak değerlendirilmesini zorunlu kılan bir paradigma dönüşümüne tanıklık ediyoruz. Bu dönüşümün merkezinde yer alan kavramlardan biri çifte önemlilik (double materiality) ilkesidir.

Bu ilke, özellikle Avrupa Birliği’nin zorunlu hale getirdiği Avrupa Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (ESRS) ile birlikte hukuki bir temele kavuşmuştur. Diğer yandan, Türkiye’nin 2024 itibariyle yürürlüğe koyduğu Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (TSRS), yalnızca finansal önemlilik temelli bir yaklaşıma sahiptir.

Bu politika notu, çifte önemlilik ilkesinin yapısını, örneklerle uygulamadaki anlamını, yanlış anlama risklerini ve kurumsal raporlama stratejilerindeki yerini açıklamayı amaçlamaktadır.

Kavramsal Temel: Ne Anlama Gelir?

Çifte önemlilik, bir sürdürülebilirlik konusunun iki temel boyutta değerlendirilmesini ifade eder:

1. Etki Temelli Önemlilik (Impact Materiality)

• Şirketin dış dünya üzerindeki etkilerini kapsar:
• Çevresel zararlar (su kirliliği, ormansızlaşma)
• Toplumsal adaletsizlikler (çalışan sömürüsü, toplumsal cinsiyet eşitsizliği)
• İnsan hakları ihlalleri
• Toplum üzerindeki etkiler
• Örnek: Bir tekstil firmasının Bangladeş’teki taşeron üreticisinde çocuk işçi çalıştırılması, firmanın doğrudan finansal tablolarını etkilemese de etki temelli önemlidir.

2. Finansal Önemlilik (Financial Materiality)

• ESG konularının firmanın değer zinciri, finansal pozisyonu, yatırımcı ilişkileri veya mali performansı üzerindeki etkilerini inceler:
• Karbon vergileri nedeniyle üretim maliyetlerinin artması
• Kuraklık nedeniyle hammadde tedarikinin zorlaşması
• Yeşil teknoloji geçiş maliyetleri
• Örnek: Bir çimento üreticisinin karbon salımları nedeniyle AB Sınırda Karbon Mekanizması (CBAM) kapsamında ciddi bir mali yükle karşılaşması, finansal önemlidir.

Çifte önemlilik, bu iki eksenin birlikte değerlendirilmesini ifade eder: Kurumun hem etkilediği hem de etkilendiği konuların raporlanması.

Hangi Standartlar, Hangi Yaklaşımı Benimser?

Standart	Önemlilik Yaklaşımı
GRI	Etki temelli önemlilik
TSRS	Finansal önemlilik
ESRS	Çifte önemlilik

• GRI: Sivil toplum ve paydaşlar tarafından yönlendirilen, kurumsal etkilerin toplumsal boyutunu esas alan bir yapı sunar.
• TSRS: IFRS S1 ve S2’nin Türkçeleştirilmiş halidir ve yalnızca yatırımcıya bilgi sağlamayı amaçlayan finansal önemliliğe dayanır.
• ESRS: GRI ile IFRS’in bir araya geldiği bir sistemdir.

Ne Değildir? Sık Yapılan Yanlışlar

• “Çifte önemlilik her şeyi kapsar.”
  Gerçekte: Her konu hem etkisel hem finansal açıdan önemli olmayabilir.
  Yanlış örnek: Gönüllü sosyal sorumluluk projeleri, şirketin dış etki boyutunda anlamlı olabilir; ancak çoğu zaman finansal önemlilik taşımaz.
• “Etki temelli olan her şey açıklanmalıdır.”
  Gerçekte: TSRS kapsamında yalnızca şirketin değeri üzerinde anlamlı etki yaratan konular açıklanmalıdır. GRI veya ESRS gibi sistemlerde ise etkisel önemi olan tüm konular raporlanır.
• “Yönetim kurulu kararı yeterlidir.”
  Gerçekte: Özellikle ESRS kapsamında, çifte önemlilik analizi sistematik bir metodolojiyle yapılmalı, paydaş görüşleri ve veri analizleriyle gerekçelendirilmelidir.

Gerçek Hayattan Örnekler

Sektör	Konu	Etki Temelli Önemlilik	Finansal Önemlilik	Açıklama
Tarım	Su kullanımı	Yüksek (yeraltı suları)	Orta (kuraklık riski)	Çifte önemlilik örneği
Bankacılık	Kredi politikası	Yüksek (fosil yakıt yatırımları)	Yüksek (portföy riski)	ESG finansal risk transferi
Gıda	Hayvan refahı	Yüksek	Düşük	Etki temelli önemlilik
Otomotiv	Tedarik zinciri emisyonları	Orta	Yüksek (karbon düzenlemeleri)	Geçişli önemlilik

Kurumlar Ne Yapmalı?

• 1. Etki ve Finansal Perspektifi Ayrı Değerlendirin. Aynı konu farklı iki gözle incelenmelidir. Örneğin su kullanımı: Hem toplum üzerindeki etkileri hem de gelecekteki maliyet riskleri birlikte ele alınmalıdır.
• 2. Paydaş Katılımı Sağlayın. Etki temelli önemliliğin belirlenmesinde çalışanlar, tedarikçiler, STK’lar, yerel halk gibi grupların görüşü esas alınmalıdır.
• 3. Kurumsal Haritalama Yapın. Şirket içi ESG konuları bir “önemlilik matrisi” ile eşleştirilerek hangi konuların hangi düzeyde açıklanacağı netleştirilmelidir.
• 4. Stratejik Hazırlık Planı Geliştirin. TSRS’ye uyum kısa vadeli yasal bir zorunluluk olabilir, ancak ESRS’teki çifte önemlilik yaklaşımı orta vadede özellikle Avrupa ile iş yapan şirketler için rekabet avantajı yaratacaktır.

Sonuç

Çifte önemlilik, sürdürülebilirlik raporlamasında yeni nesil şeffaflık ve hesap verebilirlik anlayışının temelidir. TSRS çerçevesinde yasal zorunluluk olmasa da, stratejik olarak bu yaklaşımı benimseyen şirketler hem yatırımcılar nezdinde güven kazanacak, hem de toplumsal etki yönetimini daha etkili biçimde kurabilecektir.

Kurumlar için artık soru şudur:
Sadece etkilenmekle mi yetineceğiz, yoksa etkilerimizi de üstlenip sorumluluk mu alacağız?