Politika Notu: Veri Toplamakta Zorlanan Kurumlar İçin Alternatif Yöntemler
Neden Cinsiyet Verisi?
Sürdürülebilirlik raporlaması yalnızca çevresel etkiyi değil, aynı zamanda bir kurumun toplumsal etkisini de görünür kılmayı amaçlar. Bu bağlamda cinsiyet temelli eşitsizlik, özellikle iş gücü dağılımı, ücret farkı ve fırsatlara erişim gibi alanlarda kurumların sorumluluğunu sorgulayan başlıca göstergelerden biridir.
Küresel standartlar ve düzenlemeler de bu alana açık biçimde yer vermektedir:
- GRI 405 (Diversity and Equal Opportunity) standardı, yönetim kadrosu ve genel çalışan düzeyinde yaş, cinsiyet, azınlık kimliği gibi kırılımları talep eder.
- ESRS altında cinsiyet ayrımcılığına dair politika ve performans göstergeleri zorunlu tutulur.
- TSRS, fırsat eşitliği, ücret şeffaflığı ve çeşitlilik metriklerini finansal önemlilik içinde değerlendirmeye açar.
1. Temel Göstergeler Nelerdir?
Cinsiyet temelli eşitsizlik ölçümünde kullanılabilecek başlıca göstergeler şunlardır:
| Gösterge | Açıklama |
|---|---|
| Kadın/Erkek Çalışan Oranı | Genel personel içindeki dağılım |
| Kadın Yönetici Oranı | Müdür ve üstü kadrolarda kadın temsil oranı |
| Cinsiyete Göre Ücret Ortalaması | Eşdeğer pozisyonlar için ortalama maaş karşılaştırması |
| İşe Alımda Cinsiyet Dağılımı | Son 12 ayda alınan kadın ve erkek çalışan oranı |
| Doğum İzni Kullanımı | Kadın ve erkek çalışanların izin oranları |
| Cinsiyet Temelli Ayrımcılık Bildirimleri | İç denetim, etik hat vb. mekanizmalara gelen kayıtlı bildirimler |
Örnek: Bir üretim firması sürdürülebilirlik raporunda şu şekilde bir tablo sunabilir:
| Gösterge | 2022 | 2023 | Değişim (%) |
|---|---|---|---|
| Kadın/Erkek Oranı (Toplam) | %28 / %72 | %32 / %68 | +14% kadın |
| Kadın Yönetici Oranı | %15 | %22 | +7 puan |
| Ortalama Ücret Farkı (Erkek-Kadın) | 1,10 | 1,05 | %5 kapanma |
Bu tabloyu anlatısal içerikle desteklemek, örneğin kadın mühendis işe alım programı ya da yönetici yetiştirme süreciyle ilişkilendirmek etkiyi daha görünür kılar.
2. Küçük Ölçekli Kurumlar için Pratik Yaklaşımlar
KOBİ’ler ya da henüz veri altyapısını kurmamış kurumlar için sayısal göstergeler yerine aşağıdaki gibi anlatısal sunumlar da geçerli olabilir:
- “2023 yılında işe alınan 14 çalışanın 7’si kadın; 2 kadın çalışanımız yönetici pozisyonuna yükselmiştir.”
- “Eğitim programlarımızda kadın katılım oranını %50’nin üstünde tutmaya çalışıyoruz.”
- “Kadın çalışanlarımıza doğum sonrası esnek çalışma saatleri sunulmaktadır.”
Bu tür ifadeler, izleme ve ilerleme niyeti ortaya koyduğu sürece, ilk yıllarda kurumsal yaklaşımın beyanı olarak kabul edilebilir.
3. Hassas Veriler ve Gizlilik: Ne Yapmalı?
Cinsiyet verisi genellikle kolay erişilen bir veri gibi düşünülse de; çalışan sayısı çok düşük olan işletmelerde, özellikle yaş, etnik kimlik, engellilik gibi diğer eşitsizlik göstergeleriyle birleştirildiğinde anonimlik riski doğabilir.
Öneri: 10 kişinin altında örneklem içeren kırılım verileri sayısal değil, aralık bazlı ya da yalnızca yüzdesel ifade ile sunulmalıdır.
Ayrıca, işyeri içinde cinsiyet temelli şiddet veya taciz bildirimleri gibi çok hassas veriler için yalnızca prosedürlerin varlığı, eğer varsa eğitim sayıları, politika belgeleri referans verilerek açıklanabilir.
4. Standartlara Uyumlu Şekilde Sunum Örnekleri
GRI Uyumu:- GRI 405, 2 temel tablo talep eder:
- Yönetici pozisyonlar dahil olmak üzere tüm çalışanlar için yaş ve cinsiyet kırılımı
- Cinsiyet bazında ücret karşılaştırmaları
- Bu tablo, kurumsal rapora ek olarak GRI içerik dizini tablosu ile birlikte sunulur.
- Çeşitlilik ve kapsayıcılık politikası var mı?
- Cinsiyete dayalı ayrımcılık riski tanımlandı mı?
- Somut iyileşme hedefi kondu mu?
- Soruları yanıtlayan kısa anlatımlar ve örnek göstergelerle desteklenmiş yapı öne çıkar.
5. Kapsayıcılığı Genişletmek: Cinsiyetin Ötesi
Raporda yalnızca kadın/erkek oranı sunmak, günümüz çeşitlilik anlayışı için artık yeterli değildir.
Kuruluşların daha kapsayıcı bir dil ve veri yaklaşımı benimsemesi önerilir:
- “Toplumsal cinsiyet kimliği” kavramı üzerinden veri toplama (eğer yasal ve etik olarak uygunsa)
- Engelli çalışan oranı
- Göçmen/mülteci çalışan sayısı
- Etnik veya kültürel çeşitlilik göstergeleri
Sonuç: Saymak Yetmez, Anlatmak ve Taahhüt Etmek Gerekir
Toplumsal cinsiyet verisinin sürdürülebilirlik raporlamasına dahil edilmesi, yalnızca nicel tablolarla değil, kurumsal farkındalık ve ilerleme taahhüdüyle anlam kazanır. Kurumlar için temel ilke şudur:
“Ne ölçebiliyorsan açıkla; neyi ölçemiyorsan, nedenini ve planını açıkla.”
S4A olarak, eşitlik temelli veri toplama, raporlama ve politika oluşturma süreçlerinde kurumlara özel çözümler ve rehberlik desteği sunmaktayız.